سمینار "توسعه اکوتوریسم در ایران؛ چالشها و راهکارها"

خلاصه

سمینار "توسعه اکوتوریسم در ایران؛ چالشها و راهکارها" به همت گروه مطالعات توسعه پایدار و محیط زیست معاونت پژوهشهای بین المللی مرکز تحقیقات استراتژیک و با همکاری کمیته ملی طبیعت‌گردی، مجلس شورای اسلامی و مرکز غیردولتی صلح و محیط زیست و با حضور سیاستگذاران،‌ قانونگذاران،‌ مدیران،‌ اساتید و صاحب نظران حوزه محیط زیست و طبیعت گردی در تاریخ ٢٤ مرداد ١٣٨٩ برگزار شد.
در افتتاحیه این سمینار خانم دکتر ببران، مدیر گروه مطالعات توسعه پایدار و محیط زیست،‌ ضمن اشاره به ظرفیتهای گردشگری در درآمدزایی و اشتغال‌زایی بیان کرد: ‌برای ٤٠ کشور از فقیرترین کشورهای دنیا، ‌این صنعت دومین منبع مهم درآمد ارزی پس از نفت است. این در حالی است که سهم خاورمیانه از درآمد و اشتغال ناشی از آن ٢/٥?‌ جهان و سهم ایران کمتر از یک درصد است. وی اعلام کرد درآمد ارزی ایران از گردشگری در سال ٢٠٠٨ میلادی،‌ یک بیستم ترکیه، کشور همسایه و یک دهم مصر با پیشینه تاریخی نسبتا مشابه ایران بوده است. ایشان همچنین اظهار داشت که توان اشتغالزایی اکوتوریسم ٣ تا ١٥ برابر کشاورزی برآورد شده است.
مدیر گروه مطالعات توسعه پایدار و محیط زیست با اشاره به اینکه اکوتوریسم فرصتی طلایی برای حراست از محیط زیست محسوب می شود،‌ خاطر نشان کرد: با عنایت به محدودیتهای منابع محیط زیست ظرفیتهای استفاده از این منابع به منظور حفظ آن برای نسلهای آینده ضروری است. ایشان در نهایت به مهجور واقع شدن این صنعت در سیاستها،‌ قوانین و برنامه‌های کلان کشور به ویژه برنامه توسعه اقتصادی اشاره داشت و هدف سمینار را بررسی ظرفیتها،‌ چالشها و راهکارهای توسعه اکوتوریسم در ایران بیان کرد.
در ادامه آقای دکتر تابش، رییس فراکسیون توسعه پایدار و محیط زیست مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر جایگاه رفیع توریسم و طبیعت‌گردی در فرهنگ غنی ما ایرانیان و اهتمامی که مذهب ما به این مقوله دارد، عنوان کرد: در توسعه اکوتوریسم با برنامه‌ریزی صحیح و کنترل اقتصادی و فرهنگی ضمن آنکه خسارت به محیطهای طبیعی را به حداقل میرسانیم، پایداری اکوسیستم را تضمین می کنیم و به منافع اقتصادی سرشار و ایجاد اشتغال موثر نیز دست می یابیم. وی همچنین اعلام کرد سهم ایران در ورودی های جهانگردی طی سالهای اخیر نسبت به سالهای قبل تغییری نکرده و در حال حاضر تنها ٢٤/٠ درصد ورودیهای جهانگردی جهان را به خود اختصاص داده است. آمارهای اعلام شده طی سالهای گذشته نشان می دهد که از مجموع گردشگران وارد شده به ایران تنها ٢/٢ درصد آنها اکوتوریست بوده اند،‌ این امر مشخص می کند که سهم اکوتوریسم در اقتصاد ملی کشور بسیار اندک است.
ایشان همچنین افزود: برای دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیست ساله و جذب ٢٠ میلیون گردشگر، جایگاه صنعت اکوتوریسم در برنامه های توسعه باید مشخص و سازوکارهای شناسایی و توسعه مناطق مستعد اکوتوریسم در کشور پیش بینی شود و اعتبارات لازم در بودجه های سنواتی لحاظ گردد و ساختار سازمانی و نظام مدیریتی علمی و کارآمد و برنامه های راهبردی تدوین و مدلهای توسعه اکوتوریسم به گونه ای طراحی شود که مشارکت جوامع بومی در فرایند برنامه‌ریزی و اجرا و مدیریت تمامی فعالیتهای اکوتوریستی را در برداشته باشد. وی در ادامه با تاکید بر نقش قوه مقننه در ارتقا جایگاه محیط زیست در قوانین ملی،‌ آمادگی مجلس شورای اسلامی را برای ایجاد زمینه لازم برای تدوین نظام جامع حقوقی گردشگری اعلام کرد.
سپس خانم دکتر ابتکار،‌ رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران،‌ ضمن تاکید بر حفاظت از طبیعت و محیط زیست عنوان کرد که الزامی است در سیاستهای ملی هم به اکوتوریسم از جنبه گردشگری آن و هم به توریسم پایدار از جنبه پایداری توجه شود.
رئیس مرکز غیردولتی صلح و محیط زیست با تاکید بر این که در برنامه چهارم توسعه کشور نگاه به محیط زیست بسیار کارشناسانه و واقع بینانه بوده است و با توجه به اعلام مرکز پژوهشهای مجلس مبنی بر اجرا نشدن بخش عمده ای از برنامه چهارم، به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد داد که بخش محیط زیست برنامه چهارم عینا به برنامه پنجم منتقل گردد و بر اجرای آن نظارت شود.
ایشان تاکید کرد که امروز مشکل جامعه ما کمبود قانون نیست بلکه رشد قانون‌گریزی است،‌از این رو از مجلس شورای اسلامی درخواست نمود، بعد نظارتی خود بر اجرای صحیح قوانین را تقویت و اعمال نماید.
دکتر هادی سلیمانپور،‌ مجری یکی از پروژه های مرکز تحقیقات استراتژیک با عنوان " معیارها و شاخصهای طبیعت گردی در ایران" به معرفی دستاوردهای این پروژه که در قالب کتابی تدوین شده است، پرداخت و اظهار داشت که معیارها و شاخصها بر مبنای نظریه پایداری در گردشگری و اصول توسعه پایدار تبیین شده اند.
وی اعلام کرد در این کتاب پس از تبیین مفهوم و تاریخچه طبیعت‌گردی در فصل اول، ‌به جایگاه طبیعت‌گردی در برنامه‌ریزی های ملی اشاره می شود و سپس به نحوه انتخاب الگوی مناسب توسعه این صنعت و اصول پایداری آن می‌پردازد. فصل پنجم کتاب نظریه پایداری در گردشگری و اصول توسعه پایدار طبیعت‌گردی را بیان می‌کند و در فصل آخر اصول ناظر بر پایداری طبیعت‌گردی، سیاستهای کلان عمومی،‌ ملی، اجرایی و معیارهای برقراری پایداری را برمی‌شمرد. بدین ترتیب ایشان دستیابی به محیط زیست پاک، ‌ظرفیت قابل تحمل محیط، ارزشگذاری اقتصادی زیست بوم، ‌کنترل جوامع محلی بر برنامه‌های توسعه طبیعت‌گردی، ارتقای کیفیت مشاغل و استفاده بهینه از منابع پایه را از جمله راهبردها، نتایج و دستاوردهای تحقیق صورت گرفته دانست.
او همچنین ابراز امیدواری کرد که کتاب مذکور راهنمای مفیدی برای مدیران،‌ سیاستگذاران و تصمیم گیران کشور باشد و در تدوین سیاستهای کلی و ملی مورد استفاده قرار گیرد.
در ادامه این برنامه دو پانل تخصصی برگزار شد. در پانل اول که توسط آقای دکتر دبیری،‌ مدیر گروه حقوق محیط زیست دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی مدیریت شد، ظرفیت‌ها، سیاستها و اقدامات صورت گرفته در راستای توسعه اکوتوریسم در کشور توسط مجریان و صاحب نظران مورد بررسی قرار گرفت. در این پانل، ‌آقای دکتر کهرم، استاد دانشگاه و محقق مجرب عرصه محیط زیست، به معضلات اجتماعی- فرهنگی موجود و دلایل عدم استقبال گردشگران خارجی پرداخت و شرایط اکوتوریسم در ایران را با کشورهای منطقه از جمله ترکیه مقایسه نمود.
در ادامه آقای فیاضی،‌ دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی، دستاوردها و برنامه های این کمیته را خاطر نشان ساخت و تاکید نمود: اکوتوریسم صنعت نوظهوری در جهان به شمار می آید و در ایران نیز همگام با سایر کشورها اقدامات مفیدی در این زمینه صورت گرفته است. وی همچنین اظهار داشت کمیته ملی طبیعت‌گردی برای توسعه و رشد صنعت اکوتوریسم در کشور تشکیل شده است و این بخش را جزئی از زمینه های ارتقا صنعت توریسم دانست. از نظر او، این کمیته رابط بخش خصوصی و دولت محسوب می شود. دبیر کمیته ملی طبیعت گردی همچنین افزود دست اندرکاران امر در صددند تا مشکلات موجود را شناسایی و حل نمایند، از همین رو، کمیته ملی طبیعت گردی از پیشنهادات متخصصان استقبال می کند.
سپس آقای دکتر بهمنی،‌ مدیر گروه منابع طبیعی و محیط زیست شرکت جهاد تحقیقات آب و انرژی، روند و روش کار تدوین سند ملی طبیعت گردی را توضیح داد و به همکاری بین بخشی صورت گرفته بین وزارت جهاد کشاورزی،‌ سازمان میراث فرهنگی،‌صنایع دستی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد و اهداف و برنامه های سند ملی طبیعت گردی را تبیین نمود.
آخرین سخنران پانل اول،‌ آقای دکتر پیراسته، ‌دبیر کارگروه اکوتوریسم کمیته محیط زیست شورای شهر تهران، ضمن بیان تاکید دین و مذهب ما ایرانیان بر گردشگری و حفاظت از طبیعت، به بیان طرحها و برنامه های اکوتوریسمی کمیته محیط زیست شورای شهر تهران از جمله ساماندهی روددره‌ها،‌ ساماندهی گردشگری کوهستان و محیطهای طبیعی پیرامون شهر تهران،‌ بررسی وضعیت پارک کوهسار، رودخانه کن و ارائه شرح خدمات پروژه گردشگری طبیعی در تهران پرداخت و نقاط قوت و ضعف این طرحها در اقدامات اجرایی را تحلیل نمود.
در پانل دوم، که مدیریت آن را خانم دکتر ببران بر عهده داشت، چالشهای سرمایه‌گذاری و ظرفیت‌های بخش خصوصی در این صنعت، مورد تجزیه و تحلیل کارشناسان و دست اندرکاران بخش خصوصی در این حوزه قرار گرفت. در این پانل، مدیرکل دفتر طرح‌های توسعه و تسهیلات سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری،‌ آقای قدمگاهی، با تاکید بر ایجاد زمینه فعالیت برای طبیعت دوستان و بهره مندی از مزایای اقتصادی طبیعت اعلام کرد،‌ در دفتر طرح‌های توسعه و تسهیلات سرمایه‌گذاری این سازمان، ‌تهیه بسته مجوزهای مختلف از سازمانهای ذیربط گردشگری و طبیعت گردی در دستور کار قرار دارد تا سرمایه گذار جهت فعالیت اقتصادی در سازمانهای مختلف سرگردان نشود.
وی همچنین متذکر شد ایجاد کمپهای طبیعت گردی ایده خوبی است ولی ملزم به ایجاد زیرساختها و تسهیلاتی است که در صورت عدم وجود آنها، دستیابی به این امر غیرممکن خواهد بود.
در ادامه دکتر حامدی،‌ مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور رویان،‌ پس از بیان فلسفه طبیعت‌گردی به تشریح لزوم برنامه‌ریزی و ساماندهی اکوتوریسم پرداخت و بیان نمود که برنامه‌ریزی گردشگری و ساماندهی اکوتوریسم فرایندی چند وجهی است که هم جنبه عمومی توسعه گردشگری و هم جنبه های ویژه ای از منظر حفاظت ارزشهای ویژه اکولوژیک را در بر می گیرد. در ادامه وی به تشریح معیارها و شاخصهای این جنبه ها پرداخت.
در ادامه این پانل، دو پروژه موفق در حوزه طبیعت‌گردی و حفاظت از منابع طبیعی، تحت عناوین ‌کمپ کویری و شتر سواری میتن آباد و پروژه تلفیقی حفاظت، اکوتوریسم، صنایع دستی جزیره قشم- روستای دراز شیب توسط مجریان آنها معرفی شد.
در خاتمه این پانل موارد مطروحه مورد بحث و تبادل نظر شرکت کنندگان قرار گرفت. از میان حاضران، ‌آقای دکتر اولادی، ‌عضو هیات علمی دانشگاه منابع طبیعی و کشاورزی مازندران، غفلت دست اندرکاران ملی در بهره برداری پایدار از منابع طبیعی را یادآور شد و به شاخص چهارفصل بودن گردشگری طبیعی در ایران که از سوی مجامع بین المللی مورد توجه قرار گرفته است،‌اشاره نمود. سپس دکتر قادری،‌پژوهشگر مرکز پژوهشهای مجلس ‌به عدم هماهنگیهای بین بخشی اشاره کرد و افزود بزرگنمایی دستاوردها در این برهه زمانی کمکی نه به صنعت گردشگری کشور محسوب می شود و نه از تخریب روز افزون منابع طبیعی جلوگیری می کند. از این رو، باید چالشها مورد بررسی واقع شوند و کارشناسان راهکارهای مناسب را ارئه دهند.
همچنین یکی دیگر از حضار فعال در عرصه گردشگری و تورگردانی و از دانشجویان رشته برنامه ریزی توریسم به کمبود افراد کارشناس و دانشگاهی در این زمینه اشاره کرد و اظهار داشت افراد دانش آموخته در این رشته، آگاهی و دانش کافی را کسب نمی کنند چرا که آموزش عالی برای تکمیل کادر علمی این رشته اقدام جدی به عمل نیاورده است و اساتید سایر رشته ها دروس این رشته را نیز تدریس می کنند و بنابراین تربیت افراد متخصص با مشکلات فراوانی روبرو خواهد بود. در این بخش انتقاد یکی از حضار مبنی بر وجود تورهای بدون مجوز با قیمتهای پایین و عدم نظارت بر آن و ضرر و زیان مالی آژانسهای مجوزدار و عدم وجود سازوکار قانونی برای جلوگیری از این امر نیز قابل ذکر می نمود. در ادامه نیز سایر حاضرین در مورد موضوعات طرح شده نقدها و نظرات سازنده و تخصصی خود را بیان نمودند.