نگاهی به‏ آخرین وضعیت فناوری های‏ نو در کشور

خلاصه

اهمیت دستیابی و استفاده از فناوری‌های نو به ویژه بیوتکنولوژی (زیست فناوری) و نانوتکنولوژی در اسناد بالادستی متعددی نظیر سند چشم‌انداز بیست ساله نظام در افق ١٤٠٤، سیاست‌های کلی برنامه چهارم توسعه و بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است. برای اجرای سند ملی زیست فناوری و سند ملی نانوتکنولوژی (مصوب هیئت وزیران) و پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا (مصوب مجلس شورای اسلامی) سه شورای عالی به ریاست رئیس جمهور یا معاون اول وی به تصویب هیئت وزیران رسیده است تا ضمن نشان دادن اهمیت این فناوری‌ها، زمینه توسعه آنها و هماهنگی کلیه دستگاه‌های اجرایی فراهم، و از بخشی‌نگری و سلطه سلیقه جلوگیری شود. با وجود تشکیل جلسات شورای عالی زیست فناوری و ستاد ویژه توسعه نانوتکنولوژی کشور در سال ١٣٨٣ و ١٣٨٤، پس از تشکیل دولت جدید (نهم) حتی یک جلسه شورای عالی در سه مورد یاد شده تشکیل نشده و فعالیت‌های دبیرخانه های شوراهای یاد شده نیز با اختلال جدی مواجه است.
تخصیص اعتبار سال ١٣٨٤ مؤسسات پژوهشی و تخصصی اصلی در زمینه بیوتکنولوژی به میزان بی سابقه‌ای کاهش یافته و در برخی موارد (مانند اعتبار ستاد ویژه توسعه نانوتکنولوژی) به تنهائی به حدود 25 درصد رسیده است. در سال 1385، بودجه تمام واحدهای اصلی مرتبط با بیوتکنولوژی (به جز انستیتو پاستور) و نانوتکنولوژی با کاهش جدی مواجه بوده و تخصیص اعتبار مصوب نیز به زحمت و با کاهش چشمگیری مواجه است. مدیریت اکثر قریب به اتفاق واحدهای اصلی بیوتکنولوژی کشور تغییر کرده است. تعدادی از موفق‌ترین طرح‏های پژوهشی و توسعه‌ای نظیر تولید برنج تراریخته در محاق رفته و وزارت مسؤول با توسعه آن مخالفت می کند. برخی از مصوبات و مندرجات سند ملی زیست فناوری (و سند نانوتکنولوژی) نقض و برخلاف آن عمل می شود. تعداد زیادی از متخصصین و نخبگان بیوتکنولوژی مهاجرت می‌کنند و یا محل کار و شغل تخصصی خود را تغییر می‌دهند.
ادامه این وضع موجب از بین رفتن بیشتر دستاوردهای حاصل از قریب دو دهه تلاش در بیوتکنولوژی و نزدیک به یک دهه فعالیت در عرصه نانوتکنولوژی و آسیب جدی به توسعه فناوری‌های نو در کشور خواهد شد. یکی از عوامل عمده برخورد سلیقه‌ای با مسائل مهمی نظیر توسعه فناوری‌های نو، فقدان استراتژی مشخص مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و ابلاغ شده از طرف مقام معظم رهبری است. مرکز تحقیقات استراتژیک به عنوان بازوی پژوهشی مجمع تشخیص مصلحت نظام در حال تدوین استراتژی توسعه فناوری‌های زیستی و نانو می باشد. نظارت بر اجرای سیاست‌های ابلاغ شده از طرف مقام معظم رهبری نیز وظیفه جدیدی است که باید مجمع محترم تشخیص مصلحت نظام برای آن چاره اندیشی کند.